Kręgosłup człowieka jest centralną częścią narządu ruchu. Spełnia trzy podstawowe funkcje:
- Jest narządem ruchu
- Osłania rdzeń kręgowy
- Jest osią ciała, główną podporą
Podstawowym elementem nośnym są trzony kręgów. Kręgi położone niżej dźwigają większy ciężar dlatego masywność ich wzrasta u podstawy kości krzyżowej, osiągając największą wytrzymałość i budowę. Kręgosłup aby mógł spełniać swoje trzy podstawowe funkcje musi być jednocześnie wytrzymały, elastyczny i ruchomy w wielu płaszczyznach.
Wśród kręgów wyróżnić można kręgi prawdziwe C1-L5 i kręgi rzekome, zrośnięte czyli kość krzyżowa i guziczka. Budowa kręgów prawdziwych jest podobna, jednak na poszczególnych odcinkach różni się charakterystycznymi szczegółami. Typowy kręg składa się z trzonu i łuku kręgowego. Od łuku odchodzi siedem wyrostków:
- Na boki dwa wyrostki poprzeczne
- Od góry dwa wyrostki górne stawowe
- Od dołu dwa wyrostki dolne stawowe
- Od tyłu nieparzysty wyrostek kolczysty
Najbardziej masywnym elementem kręgu jest trzon. Łuk kręgu z częścią tylną trzonu tworzy otwór kręgowy. Wyrostki kolczyste i poprzeczne są miejscem przyczepu więzadeł oraz mięśni. Wyrostki stawowe służą do połączenia stawowego między kręgami.
Kręgi szyjne (C1-C7) są najmniejsze. Trzon kręgów jest niski. Powierzchnia górna i dolna jest w kształcie poprzecznie ustawionego czworoboku z zaokrąglonymi brzegami. Łuki kręgów szyjnych tworzą trójkątne otwory kręgowe. Wyrostki kolczyste są rozdwojone, krótkie, ustawione prawie poziomo za wyjątkiem kręgu siódmego który nazwany jest kręgiem wystającym. Charakterystyczne dla wyrostków poprzecznych są otwory przeznaczone do tętnic i żył kręgowych. Pierwszy z kręgów szyjnych (atlas) nie posiada trzonu i typowego wyrostka kolczystego. Ma kształt pierścieniowaty, składa się z przedniego i tylnego łuku oraz dwóch części bocznych. Drugi kręg szyjny (axis) jest kręgiem obrotowym, tworzy oś dookoła której obraca się kręg szczytowy z głową. Trzon jest przedłużony do góry i zakończony wyrostkiem zwanym zębem.
Kręgi piersiowe (Th1-Th12) połączone są ruchomo z żebrami i mostkiem, tworząc klatkę piersiową. Kręgi są masywniejsze, trzony wysokie, otwór kręgowy okrągły, wyrostki kolczyste długie. Cechą charakterystyczną kręgów piersiowych są dołki żebrowe.
Kręgi lędźwiowe (L1-L5) składają się z 5 kręgów. Ostatni kręg lędźwiowy łączący się z kością krzyżową. Otwory międzykręgowe są duże w kształcie trójkątnym lub owalnym. Wyrostki stawowe znajdują się w płaszczyźnie strzałkowej.
Kość krzyżowa składa się z pięciu kręgów zrośniętych trzonami i wyrostkami stawowymi oraz poprzecznymi.
Kość guziczka składa się z czterech lub pięciu zrośniętych kręgów szczątkowych.
Trzony kręgowe połączone są krążkami międzykręgowymi, które najwyższe są w odcinku lędźwiowym. Połączenia trzonów z krążkami międzykręgowymi wzmacniają więzadła podłużne przednie oraz tylne. Więzadło podłużne przednie rozpięte jest na powierzchni przedniej trzonów od części podstawnej kości potylicznej aż do powierzchni miedniczej kości krzyżowej. Więzadło podłużne tylne znajduje się na tylnej powierzchni trzonów wewnątrz kanału kręgowego. Biegnie od brzegu przedniego otworu wielkiego kości potylicznej, aż do części górnej kanału krzyżowego. Więzadła podłużne łączą trzony z krążkami międzykręgowymi oraz hamują ruchy zgięcia do przodu i do tyłu.
Więzadła żółte wzmacniają stawy międzykręgowe, znajdują się między łukami sąsiednich kręgów. Od strony tylnej uzupełniają ścianę kanału kręgowego, w odcinku lędźwiowym są najsilniejsze. Inne elementy kręgów są połączone więzadłami międzypoprzecznymi, międzykolcowymi oraz nadkolcowymi. Więzadła międzypoprzeczne łączą wyrostki poprzeczne kręgów ,a więzadła międzykolcowe i nadkolcowe wyrostki kolczyste kręgów.
BUDOWA KRĄŻKA MIĘDZYKRĘGOWEGO
Krążki międzykręgowe łączą trzony kręgowe, wchodzą w skład stawów międzytrzonowych i przenoszą ciężar ciała. W odcinku lędźwiowym są największe i najmocniejsze, maja wysokość ok. 10 mm i średnice ok. 4 cm.
Krążek międzykręgowy zbudowany jest z chrzęstnych płytek pokrywających go od góry i od dołu oraz pierścienia włóknistego położonego zewnętrznie i jądra miażdżystego znajdującego się wewnątrz pierścienia. Pierścień włóknisty składa się z 10-12 warstw płytek, które utworzone są z włókien kolagenowych przebiegających skośnie. Z przodu i od boków pierścień jest przymocowany do trzonów kręgów. Przednia część pierścienia połączona jest z więzadłem podłużnym przednim. Od tyłu przyczep pierścienia jest słabszy, łączy się z więzadłem podłużnym tylnym. Pierścień włóknisty to najważniejszy element stabilizujący kręgosłup. Jego głównym zadaniem jest łączenie trzonów kręgowych, przyjmuje i amortyzuje obciążenia. Spełnia również funkcję hamulca bezpieczeństwa przeciwdziałając nadmiernym bądź nie fizjologicznym ruchom. Pierścień włóknisty umożliwia niewielki zakres ruchów między kręgami. Dzięki swojej elastyczności zapobiega deformacjom lub przemieszczaniu się jądra przy większym obciążeniu.
JĄDRO MIAŻDŻYSTE
Jądro miażdżyste ma konsystencje półgalaretowatą, jest błyszczące i białe. W wymiarze poprzecznym zajmuje 50-60% objętości krążka. Położone jest asymetrycznie, bliżej tylnego odcinka trzonu kręgu. Po urodzeniu, u człowieka jądro miażdżyste zawiera przetykany chrzęstno-włóknistymi nitkami śluz. Powiększanie jądra zachodzi na skutek rozrostu elementów włóknistych. W wieku 12 lat zbudowane jest prawie całkowicie z tkanki chrzęstnej i włóknistej.
Jądro miażdżyste jest najważniejszym czynnościowo i najbardziej wyspecjalizowanym elementem krążka międzykręgowego. Spełnia trzy funkcje:
- Jest punkt podparcia dla kręgu leżącego powyżej.
- Amortyzuje napięcia, naciski oraz przenosi je równomiernie na cały pierścień.
- Pośredniczy w wymianie płynów zachodzącej między krążkiem, a trzonami kręgowymi.
Z wiekiem w jądrze miażdżystym zmniejsza się zawartość wody i innych składników, natomiast zwiększa się zawartość kolagenu. Z upływem lat dochodzi do coraz większego zacierania się różnic pomiędzy jądrem miażdżystym, a pierścieniem włóknistym. Zmiany uwodnienia jądra są początkiem zmian, które prowadzą do uszkodzenia krążka.